Tajemnica d�ugowieczno�ci g�rali

Start

Pogranicza

Chcesz do�y� setki? Przeprowad� si� na Podhale. Naukowcy nie maj� w�tpliwo�ci: pod Tatrami �yje si� najd�u�ej w ca�ej Polsce. Badania nad grup� najstarszych g�ralek i g�rali da�y odpowied� na pytanie, jak post�powa�, by omijaj�c z daleka lekarzy doczeka� s�dziwego wieku.

Franciszek Duda ma 85 lat. Ca�e �ycie sp�dzi� w Zakopanem. Najdalsza wycieczka w jego �yciu to wyjazd na krakowskie lotnisko w Balicach, by po�egna� krewnych odlatuj�cych do USA. Wykszta�cenie: podstawowe. Praca: na gospodarce i troch� ciesielki. Dzieci: troje. U�ywki: papieros�w nigdy nie „kurzy�”, w�dk� i owszem, czasem pi�, ale teraz to ju� tylko „krapeck�”. Zdrowie: opr�cz �ylak�w i zwyrodnie� staw�w - na medal. Lekarz rok temu przepisa� mu recept� na okulary. C�rka kupi�a, ale nied�ugo p�niej „kasik je straci�”. I r�wnie dobrze radzi sobie bez nich. M�wi, �e teraz to ju� jest s�aby, ale 10 lat temu pomaga� jeszcze wnukowi w wyko�czeniu domu.

�ona, Maria, jest o rok m�odsza. Troch� przygarbiona, ale formy mog�yby pozazdro�ci� jej kobiety o 20 lat m�odsze. Gotuje m�owi i sobie, z pomoc� wnuk�w opiekuje si� ca�ym domem i obej�ciem. Wie, co dzieje si� w kraju i ma na ten temat w�asne, sprecyzowane zdanie, kt�re nie nadaje si� do cytowania. �ywa, ruchliwa, cho� narzeka, �e nogi j� bol� w biodrach.

Franciszek i Maria Duda uwa�aj�, �e wcale nie �yj� d�ugo: – E, kiejsi ludzie d�u�ej �yli. Po sto lat mieli. �yjemy, ale to jest tak, �e dzisiok si� �yje, a jutro nie.

Piramida d�ugowieczno�ci

Szanse na to, �e pa�stwo Dudowie prze�yj� jeszcze kilka �adnych lat, s� jednak spore. Os�b w ich wieku na Podhalu nie brakuje. - �rednia wieku jest u nas najwy�sza w ca�ym kraju i od lat stale ro�nie. Coraz wi�cej g�rali do�ywa s�dziwej staro�ci – m�wi Adam Radko, powiatowy inspektor sanitarny w Zakopanem.

Statystyki nie pozostawiaj� w�tpliwo�ci: m�czy�ni w Polsce �yj� �rednio 72,4 lat; kobiety – 78,2 lat. Natomiast na Podhalu, w powiecie tatrza�skim, �redni wiek �ycia m�czyzny to 74,6 lat, a kobiet 81,4 lat.

Jak pogodzi� j� ze stereotypem g�rala, kt�ry za ko�nierz nie wylewa, „kurzy” papierosy, a „likosza” unika jak tylko mo�e? Za wyja�nienie tego fenomenu zabra� si� dr hab. Dariusz Mucha, pracownik naukowy Podhala�skiej Pa�stwowej Wy�szej Szko�y Zawodowej w Nowym Targu, specjalista od kultury fizycznej i zdrowotnej, kt�ry dok�adnie przeanalizowa� styl �ycia kilkudziesi�ciu mieszka�c�w Podhala w wieku co najmniej 80 lat. – Chcia�em dowiedzie� si� czym si� od�ywiaj�, jak pracuj�, jakie �rodowisko zamieszkuj�, czy s� szcz�liwi, jakie maj� hobby, na�ogi… Interesowa�o mnie wszystko, co mo�e mie� wp�yw na d�ugo�� ycia – m�wi Mucha.

Dzi�ki analizie danych uda�o si� ustali�, co decyduje o wysokiej �redniej d�ugo�ci �ycia g�rali. – Skonstruowa�em model piramidy, kt�rej wierzcho�kiem jest d�ugowieczno�� – m�wi Mucha. – Podstaw� jest oczywi�cie czynnik genetyczny, na kt�ry nikt nie ma wp�ywu, bo gen�w si� nie wybiera. Jednak na pozosta�e cztery sk�adowe, czyli od�ywianie, aktywno�� ruchow�, �rodowisko �ycia oraz profilaktyk� i leczenie, mamy pewien wp�yw. A to w�a�nie one w 85 proc. decyduj� o d�ugo�ci �ycia – podkre�la.

Mucha zastrzega jednak, �e jest to jego w�asny pogl�d. Naukowcy od lat spieraj� si� o znaczenie czynnik�w wp�ywaj�cych na d�ugowieczno��, ale zgoda co do dominuj�cej roli uwarunkowa� genetycznych, jest powszechna. Potwierdzaj� j� liczne badania: prawdopodobie�stwo osi�gni�cia s�dziwego wieku przez osoby, kt�rych rodze�stwo liczy sobie 91 lat i wi�cej, jest ju� kilka razy wy�sze ni� w grupie kontrolnej.

Tak�e w Polsce rozpocz�to specjalny program naukowy maj�cy na celu przebadanie rodzimych stulatk�w – niekoniecznie g�rali. Stwierdzono, �e nasi stulatkowie nie maj� mia�d�ycy, nie cierpi� na demencj�, chorob� Parkinsona czy Alzhaimera. Starzej� si� w spos�b fizjologiczny, zachowuj�c zaskakuj�co dobr� wydolno�� serca i uk�adu kr��enia. Po uko�czeniu 90. roku �ycia seniorom praktycznie nie gro�� ju� nowotwory ani choroby uk�adu nerwowego. Po osi�gni�ciu tego wieku ryzyko �mierci statystycznie spada. Co wa�ne: okaza�o si�, �e w wielu przypadkach d�ugowieczno�� jest cech� rodzinn�, a to wskazuje na genetyczne uwarunkowanie op�nionego starzenia.

Badania w�r�d g�rali przynios�y podobne rezultaty: prawie 80 proc. os�b, kt�re prze�y�y 80 lat, mia�o r�wnie wiekowe osoby w swojej najbli�szej rodzinie. Jednak zdaniem Muchy nie ma podstaw, by twierdzi�, �e g�rale podhala�scy zostali obdarzeni przez swoich przodk�w „pul� genow�” o szczeg�lnych w�a�ciwo�ciach. – Stwierdzenie tego faktu wymaga�oby zreszt� szeroko zakrojonych i kosztownych bada� w ca�ej Polsce. Genetyka jest bardzo wa�na, ale o tym, �e g�rale �yj� d�ugo, decyduje przede wszystkim aktywno�� ruchowa i spo�ywanie regionalnych produkt�w – nie ma w�tpliwo�ci Mucha.

Bez w�dki i lekarza

Jak wygl�da g�ralskie menu? To g��wnie mleko, sery, twarogi i gruboziarniste pieczywo. Nabia� codziennie spo�ywa ponad 80 proc. najstarszych Podhalan, a pieczywo o wysokiej zawarto�ci ziarna a� 90 proc. Do tego kilka razy w tygodniu warzywa, nasiona str�czkowe i ryby. G�rale nie przepadaj� za t�ustymi mi�sami i w�dlinami – badani przyznawali, �e tego typu produkty jedz� raz, najwy�ej dwa razy w tygodniu (najcz�ciej w niedziel�). – To dieta bogata w bia�ko, witaminy i sk�adniki mineralne. Co wa�ne, wi�kszo�� produkt�w pochodzi z w�asnego ogr�dka, b�d� z w�asnej hodowli. S� przygotowywane bezpo�rednio przed jedzeniem, na jeden raz: nie zamra�ane, nie odgrzewane, nie gotowane. Starsi g�rale nie lubi� trzyma� jedzenia w lod�wce. Dzi�ki temu produkty �ywno�ciowe nie trac� wi�kszo�ci cennych sk�adnik�w – podkre�la Mucha.

�eby jednak m�c zapewni� sobie dost�p do �wie�ych wiktua��w z w�asnego ogr�dka, trzeba sporo si� natrudzi�. A to w�a�nie aktywno�� fizyczna jest drugim z element�w maj�cych decyduj�cy wp�yw na d�ugowieczno�� g�rali. Wi�kszo�� badanych mia�a wykszta�cenie podstawowe (70 proc. kobiet i 50 proc. m�czyzn), a ich „zawodem” by�o wykonywanie prostych prac fizycznych, zwi�zanych przede wszystkim z upraw� roli. A to w surowym, g�rskim klimacie nigdy nie by�o �atwe. – Ruch na �wie�ym powietrzu, wysi�ek, pokonywanie wielu kilometr�w trudnym terenie – to wszystko by�o udzia�em niemal ka�dego z badanych – m�wi Mucha.

Podkre�la, �e na Podhalu norm� jest, �e kilkudziesi�cioletni ludzie nadal zajmuj� si� prac� fizyczn�. Dop�ki maj� si��, robi� to, czym zajmowali si� przez ca�e �ycie. A z bada� wynika, �e si� im nie brakuje. Najstarsi g�rale jako hobby najcz�ciej wymieniali upraw� ogr�dka. Do regularnej aktywno�ci fizycznej przyzna�o si� a� 76 proc. kobiet i 80 proc. m�czyzn. – To bardzo du�o. Ruch i wysi�ek s� zbawienne dla organizmu – zw�aszcza, gdy wszystko odbywa w nieska�onym �rodowisku. To w�a�nie �rodowisko – naturalne i spo�eczne – jest kolejn� �cian� piramidy – t�umaczy Mucha. – Wiadomo, �e Podhale jest obszarem ekologicznie czystym i ma to niew�tpliwy wp�yw na zdrowie jego mieszka�c�w. Jednak interesowa�o mnie tak�e, w jaki spos�b wiekowe osoby oceniaj� swoje funkcjonowanie w najbli�szym otoczeniu. Na ile �ycie rodzinne jest dla nich �r�d�em satysfakcji b�d� stresu.

Co si� okaza�o? Najstarsi g�rale to ludzie szcz�liwi. Zadowolenie z �ycia deklarowa�o 90 proc. kobiet i 80 proc. m�czyzn. Swoje �ycie ma��e�skie jako bardzo dobre oceni�o 80 proc. badanych.

Przy tej okazji upad� stereotyp, �e g�rale lubi� i potrafi� du�o wypi�. Alkohol nie by� �r�d�em konflikt�w w ma��e�stwie. Wprawdzie a� 80 proc. m�czyzn przyzna�o, �e pije alkohol, ale bardzo sporadycznie. Co ciekawe: a� 100 proc. kobiet odpowiedzia�o, �e w�dki nie pije nigdy. Piwo i wino – owszem, ale bardzo rzadko. Podobnie rzecz ma si� z papierosami. Ponad 90 proc. kobiet i m�czyzn w og�le nie pali, a tylko jeden g�ral mimo sko�czonych 85 lat puszcza� z dymem paczk� dziennie.

Potwierdzi�a si� natomiast obiegowa opinia, �e g�ral idzie do lekarza tylko wtedy, gdy jest z nim naprawd� �le. Wi�kszo�� os�b w og�le si� nie leczy�a, a jakiekolwiek leki zacz�a przyjmowa� dopiero po 70. roku �ycia. Wcze�niej nie czuli takiej potrzeby. – Czwarta �ciana mojego teoretycznego modelu, czyli korzystanie z profilaktyki i leczenia, na Podhalu praktycznie nie istnieje. To dowodzi, jak du�e znaczenie maj� pozosta�e elementy – zw�aszcza odpowiednie od�ywianie i aktywno�� fizyczna – podkre�la Mucha.

Zapisane na g�rze

Sami g�rale w wyniki bada� naukowych na temat wierz�, ale nie do ko�ca. Franciszek Duda twierdzi, �e ci�ka praca jeszcze nikomu nie przed�u�y�a �ycia i d�ugo �yj� ci, co si� w �yciu nie narobi�. Natomiast jego �ona uwa�a, �e wszyscy �yliby d�u�ej, gdyby nie trzeba by�o teraz tak bardzo „za dudkami lata�”.

A jaka jest ich osobista recepta na d�ugie �ycie? – Jak kto nie jest sietniokiem, to po�yje, ile trzeba. A tam na g�rze ka�dy ma zapisane, kiedy jego pora. I co by� nie robi�, to �mierz� i tak przyjdzie.

I akurat z t� „m�dro�ci� g�ralsk�” trudno si� nie zgodzi�.

heh, �e bez gorzo�ki, to nie uwierz�

Wątki

Template provided by Designs by Darren Opracowanie Marketing w Internecie dla Pogranicza