Ardi - nasza prababka
Pogranicza
"Science" ujawnia d�ugo oczekiwane wyniki bada� ardipideka.
To najstarszy przodek cz�owieka, kt�rego uda�o si� niemal w ca�o�ci odtworzy� ze znalezionych ko�ci. �y� ponad 4,4 mln lat temu, nied�ugo po tym, jak nasza linia rodowa rozesz�a si� z szympansi�.
Kiedy przed dok�adnie 150 laty ukaza�a si� najs�ynniejsza ksi��ka naukowa �wiata - "O powstawaniu gatunk�w" Karola Darwina - wszyscy zobaczyli w niej potwierdzenie najgorszych przypuszcze�, �e cz�owiek pochodzi od ma�py. "M�dlmy si�, �eby to nie by�a prawda - powiedzia�a w�wczas pami�tnymi s�owy pewna zacna wiktoria�ska dama - a je�li to prawda, m�dlmy si�, �eby si� to nie roznios�o". Te obawy by�y uzasadnione - ju� pierwszy goryl, pokazywany kilka lat wcze�niej w londy�skim zoo, przekona� Europejczyk�w, �e �yj� gdzie� zwierz�ta, kt�rych podobie�stwo do cz�owieka jest zdumiewaj�ce. Ale, rzecz ciekawa, Darwin o pochodzeniu cz�owieka napisa� w swej ksi��ce tylko jedno zdanie: "Przysz�e badania rzuc� �wiat�o na problem cz�owieka i jego pochodzenie". To wszystko.
Dopiero 15 lat p�niej wr�ci� do tematu w ksi��ce "O pochodzeniu cz�owieka i doborze p�ciowym". Z braku dowod�w kopalnych naszej ewolucji (znane ju� by�y wprawdzie ko�ci neandertalczyka, ale ich status by� zupe�nie niejasny) i nie wiedz�c nic o genach i genetyce (a w�a�nie ko�ci i geny s� najwa�niejszymi �wiadectwami naszych dziej�w), opar� si� w swych rozwa�aniach na por�wnaniu z ma�pami i zachowaniami innych zwierz�t. Jak na tak sk�pe przes�anki, wyprowadzi� kilka zadziwiaj�co trafnych przepowiedni. Po pierwsze, �e cz�owiek narodzi� si� w Afryce (wi�kszo�� optowa�a wtedy za Azj�). Po drugie, �e szympans jest naszym najbli�szym krewnym (inni wywodzili cz�owieka od azjatyckich orangutan�w lub gibon�w). Wreszcie, �e znaczna cz�� naszych cech i zachowa� powsta�a na drodze doboru p�ciowego i jest przystosowaniem do zalot�w godowych, a nie odpowiedzi� na wyzwania �rodowiska. Wszystko to okaza�o si� s�uszne.
Dzi� genealogia cz�owieka jest jedn� z najlepiej poznanych w ca�ym o�ywionym �wiecie, a liczba znalezionych "brakuj�cych ogniw" - kt�re krytycy wci�� wyci�gali, by pokaza�, �e darwinizm to spekulacja - imponuj�ca. Paradoksalnie to raczej rodow�d "ma�py" (szympansa i goryla) wci�� zawieszony jest w pr�ni i to "ma�pa" mog�aby m�wi� o brakuj�cych ogniwach, kt�re przecz� jej pochodzeniu od... ma�py.
Ponad milion lat przed Lucy
Praca, kt�ra ukazuje si� w dzisiejszym "Science" (a raczej ogromny blok 11 prac), stanowi� mo�e pomnikowy dow�d przenikliwo�ci ojca ewolucji. W etiopskim stanowisku Aramis, w �rodkowym biegu rzeki Auasz w Afarze, odkopano szcz�tki pi�knie zachowanego i bardzo starego przodka cz�owieka w linii prostej - ardipiteka.
Ten pustynny, wy�ynny teren Etiopii od lat ju� zaskakuje liczb� i wag� odkry� naszych przodk�w. To st�d, z nieodleg�ego Hadaru, pochodzi najs�ynniejszy okaz naszych dziej�w - Lucy, z gatunku Australopithecus afarensis, kt�ra w momencie odkrycia - w ko�cu lat 70. - by�a najstarszym i najlepiej zachowanym ogniwem naszej ewolucji. Z racji wieku, urody i p�ci nazwano j� pramatk� ca�ej ludzko�ci. To st�d te� pochodz� kolejne ogniwa, starsze i m�odsze, ewolucji cz�owiekowatych, a� po odkrytego ostatnio, najstarszego przedstawiciela gatunku Homo sapiens - sprzed ok. 170 tys. lat.
Lucy �y�a przed 3,2 mln lat, a jej gatunek narodzi� si� ok. 4 mln lat temu i trwa� przez milion lat. To kt�ry� z jej wsp�plemie�c�w, australopitek�w, pozostawi� po sobie s�ynne �lady st�p w Laetoli w Tanzanii - �wiadectwo tego, �e ju� ponad 3 mln lat temu chodzili�my na dw�ch nogach. Te odciski s� niemal identyczne z naszymi, cho� mniejsze.
Z bada� genetycznych wiemy, �e wsp�lny przodek cz�owieka i szympansa �y� ok. 6-7 mln lat temu, wi�c wtedy nasza linia rodowa oddzieli�a si� od szympansiej, a australopiteki pojawi�y si� ponad dwa miliony lat p�niej. Co dzia�o si� pomi�dzy? Ten krytyczny okres by� do niedawna paleontologicznie niemy. Nie wiedzieli�my, jak te pierwsze kroki (dos�ownie i w przeno�ni) naszych dziej�w mog�y wygl�da�. Kiedy zeszli�my z drzew, kiedy stan�li�my na dw�ch nogach, kiedy zyskali�my du�y m�zg, kiedy zacz�li�my wytwarza� narz�dzia, kiedy zrodzi�a si� nasza (wzgl�dna) monogamia i tak dalej. Na te wszystkie problemy, jak m�wi� Darwin, rzuci� �wiat�o mog�y tylko przysz�e odkrycia. A tych d�ugo brakowa�o.
Dlatego antropolodzy tak bardzo czekali na wnioski z odkrycia w Aramis. Tim White, g��wny koordynator prac zespo�u ameryka�sko-etiopskiego (obok niego w zespole s� takie antropologiczne s�awy jak C. Owen Lovejoy i Johannes Haile-Selassie), dokona� go bowiem dawno - ju� w roku 1994 obwie�ci�, �e Lucy ma sw� starsz� konkurentk�. Nied�ugo potem te� opisano kilka bardzo ma�ych fragment�w z�b�w i ko�ci tego nowego gatunku nazwanego Ardipithecus ramidus. I by�o jasne, �e to tylko forpoczta sensacyjnego odkrycia, o kt�rym White wspomina�. Ale ma�o kto przypuszcza�, �e a� 15 lat zajmie opracowywanie ca�ego materia�u.
Trzeba powiedzie�, �e ten blok materia��w, kt�re "Science" dzi� publikuje, rekompensuje to d�ugie oczekiwanie. Jest to bowiem materia� imponuj�cy.
Czego si� wi�c dowiadujemy o najstarszym przodku?
Po pierwsze, i mo�e najwa�niejsze, potwierdza si� przypuszczenie, �e ardipitek - i pewnie wszystkie wczesne hominidy - �y� w �rodowisku typowo le�nym, nie sawannowym, jak d�ugo przypuszczano. Wskazuje na to sk�ad fauny, jaka towarzyszy�a jego szcz�tkom (og�lnie liczba odkopanych ko�ci zwierz�cych - samych ma�ych ssak�w jest ponad 10 tys. - wielokrotnie przewy�sza liczb� ko�ci hominid�w, kt�rych jest 110), badanie kopalnych li�ci, skrzemienia�ych drzew, litologia ska�, w kt�rych je znaleziono, kszta�t i �lady �cierania z�b�w samego ardipiteka, a tak�e sk�ad izotopowy jego ko�ci i z�b�w.
Ardipitek jad� wy��cznie p�ody lasu, �y� po�r�d le�nych zwierz�t i tam te� najwyra�niej stan�� na dw�ch nogach. Ale jak?
To drugi wa�ny wniosek z tego odkrycia. Budowa stopy ardipiteka - a st�p akurat w szkielecie Lucy brakowa�o - przedstawia ciekaw� mieszank� cech: wielki palec (paluch) jest odstaj�cy i chwytny, jak u szympansa, ale pozosta�e palce s� bli�sze ludzkich. Inne cechy szkieletu (w tym budowa miednicy, w cz�ci dolnej bli�sza ma�piej, w g�rnej - ludzkiej) sugeruj�, �e ardipitek porusza� si� po drzewach, ale na sw�j w�asny, nie szympansi spos�b. Chodzi� po ga��ziach na czterech ko�czynach, opieraj�c na nich p�asko swe stopy i d�onie. Schodzi� te� cz�sto na ziemi� i wtedy porusza� si� na dw�ch nogach (zn�w: po swojemu, nie na mod�� ludzk�). A to oznacza - i to ju� trzeci wniosek - �e nie by� stworzeniem po�rednim mi�dzy szympansem a cz�owiekiem, ale oba gatunki odbieg�y w toku swej ewolucji od jego wyj�tkowego wzorca w dw�ch odmiennych kierunkach.
Nie jest wi�c tak, jak d�ugo s�dzono, �e szympans niejako zatrzyma� si� w rozwoju i mo�e stanowi� dobry wzorzec naszego wsp�lnego przodka. Szympansia i cz�owiecza linie rozwija�y si� niezale�nie, gromadz�c w toku d�ugiej ewolucji wci�� nowe i coraz bardziej odbiegaj�ce od pierwowzoru cechy.
By� mo�e nawet �w wsp�lny przodek sprzed 6 mln lat, jak ardipitek, potrafi� ju� chodzi� na dw�ch nogach i jednocze�nie wspina� si� na drzewa, i dopiero w linii ludzkiej owa rzadka w�r�d zwierz�t dwuno�no�� zosta�a utrwalona, a� w ko�cu wypar�a nadrzewno�� do reszty. Natomiast w linii szympansa to nadrzewno�� si� utrwali�a, redukuj�c, a z czasem wypieraj�c umiej�tno�� dwuno�nego chodu. Ma�py mog�y utraci� sw� pierwotn� dwuno�no�� i poniek�d mo�na by wi�c dowodzi� (z pewn� doz� przesady), �e to ma�pa pochodzi od cz�owieka (hominida), a nie odwrotnie.
Mozaikowo�� budowy ardipiteka z pewno�ci� oznacza�a mo�liwo�� p�j�cia obiema drogami.
Jeszcze starsi od ardipiteka
Z wa�nych cech budowy ardipiteka pozostaj� jeszcze z�by i czaszka - obie odtworzone z wielk� precyzj�. Z�by mia�y ma�e k�y, co jest cech� ludzk�, oraz podobne do szympansich trzonowce. I tu znowu mozaikowo�� cech wskazuje na potencjalne mo�liwo�ci ewolucyjne i na niezale�n�, d�ug� ewolucj�, kt�r� maj� za sob� zar�wno ludzie, jak i wielkie wsp�czesne ma�py.
Ma�e k�y oraz niewielkie r�nice mi�dzy budow� samc�w i samic m�wi� te� o lu�nej strukturze rodzinnej, jak u szympans�w, i braku agresji mi�dzy samcami (gdy r�nice mi�dzy p�ciami - tj. dymorfizm - s� du�e, jak u goryli, domy�lamy si� poligamii i struktury haremowej).
Ardipitek mia� bardzo ma�y m�zg - o obj�to�ci szacowanej na 300 do 350 cm sze�c. To tyle, co u dzisiejszych du�ych ma�p, mniej ni� u australopitek�w. Ale dzi�, po odkryciu przedziwnego hobbita (Homo floresiensis ) z dalekiej Indonezji, kt�ry jeszcze 12 tys. lat temu wyrabia� narz�dzia, polowa� na (kar�owate) s�onie i rozpala� ogniska, a mia� m�zg nieco tylko wi�kszy ni� u ardipiteka, to nie budzi ju� zdumienia. Warto pami�ta�, �e d�ugo uwa�ano, �e to w�a�nie m�zgiem - tym najbardziej ludzkim elementem anatomii - od pocz�tku r�nili�my si� od ma�pich przodk�w.
Ardipitek to nasz najstarszy tak dobrze zachowany, a teraz i tak porz�dnie opisany przodek. Od jego odkrycia min�o jednak 15 lat i to, co w�wczas by�o absolutn� sensacj�, dzi� przy�mione zosta�o przez p�niejsze znaleziska.
Z jednej strony poznali�my formy jeszcze starsze - sahelantropa z Czadu i orrorina z Kenii, kt�rych wiek mie�ci si� w granicach od 6 do 7 mln lat, a wi�c pochodz� z czas�w, gdy rozchodzi�a si� linia ludzka i szympansia. Kt�ry� z nich mo�e by� przodkiem ardipiteka, a tym samym najstarszym ju� w og�le przedstawicielem cz�ekokszta�tnych, inny mo�e by� przodkiem szympansa. Albo oba mog� by� za�o�ycielami bocznych linii, kt�re wymar�y bezpotomnie.
Z drugiej strony mamy ma�ego hobbita, kt�ry postawi� na g�owie wiele z dotychczasowych hipotez na temat ewolucji cz�owieka. Odkrycie ardipiteka nie wprowadza takiego zamieszania, podbudowuje za to nasz rodow�d o bardzo solidny fundament, do kt�rego odt�d trzeba b�dzie si� odnosi�, jak kiedy� do Lucy.
* Specjalna strona po�wi�cona Ardipitekowi przez kana� Discovery (tam m.in. kr�tkie filmy z wykopalisk i rozmowy z odkrywcami):
http://dsc.discovery.com/...dipithecus.html
Gazeta Wyborcza
Sawanna czy las, czyli gdzie �y�a Ardi?
Od wielu lat spor� popularno�ci� cieszy�a si� hipoteza, �e sawanny odegra�y kluczow� rol� w ewolucji cz�owieka, gdy� pojawienie si� dwuno�nego chodu w pozycji wyprostowanej by�o w�a�nie dostosowaniem si� do �ycia w tym �rodowisku. Zwolennicy tej hipotezy wskazywali, �e taki spos�b poruszania si� pozwala� na �atwe przemierzanie wi�kszych odleg�o�ci. Pozycja wyprostowana zwi�ksza�a te� znacznie zasi�g wzroku.
Zak�adano, �e wczesne hominidy zosta�y zmuszone do przyj�cia takiej pozycji, gdy zmiany klimatyczne spowodowa�y zast�pienie wielu las�w, kt�re przez miliony lat by�y domem �yj�cych na drzewach naczelnych, sawannami. Jednak w 2009 r. hipoteza ta zosta�a mocno podwa�ona ustaleniami zespo�u naukowc�w, kt�ry bada� odkryte w Etiopii szcz�tki Ardipithecus ramidus i �rodowiska, w kt�rym ta istota �y�a 4,4 mln lat temu (czytaj: Ardi: niezwyk�y pracz�owiek sprzed 4,4 mln lat).
White i koledzy orzekli, �e Ardipithecus ramidus by� dwuno�n� istot�, kt�ra jednak �y�a w lasach. W ocenie zespo�u kierowanego przez Tima White’a z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley wskazywa�y na to zgromadzone podczas bada� skamienia�o�ci ro�lin i zwierz�t oraz pr�bki dawnej gleby.
Jednak w ostatnim “Science” ukaza� si� artyku� innego zespo�u naukowc�w, kt�rzy podwa�aj� analizy White’a i jego koleg�w. Zesp� geochemika Thure’a Cerlinga z Uniwersytetu Utah, w sk�ad kt�rego wchodzi ��cznie 8 geolog�w i antropolog�w, w oparciu o te same dane uzna�, �e Ardi, jak nazwano najbardziej kompletny szkielet Ardipithecus ramidus, �y�a jednak na sawannie.
Badacze wskazali m.in., �e 40-60 proc. biomasy w jej �rodowisku stanowi�y trawy, co jasno wskazuje na sawann� z pojedynczymi drzewami (co najwy�ej 25 proc. powierzchni zakrytej koronami drzew; by mo�na by�o m�wi� o lesie korony musz� zakrywa� minimum 60 proc. powierzchni).
Badacze powo�uj� si� r�wnie� na wyniki bada� izotopowych wielu ma�ych zwierz�t znalezionych razem z Ardi. Wskazuj� r�wnie� na obecno�� niekt�rych gatunk�w charakterystycznych dla teren�w trawiastych. Ich zdaniem du�a ilo�� szcz�tk�w ma�ych ssak�w, kt�ra mia�a �wiadczy� o le�nym ekosystemie, mo�e by� skutkiem tego, �e badane miejsce by�o obszarem ko�o wody, gdzie drapie�niki czai�y si� na nieostro�ne, spragnione zwierz�ta.
- Spo�eczno�� naukowa i opinia publiczna nie powinny akceptowa� wy��cznie le�nego �rodowiska dla Ardipithecus ramidus i pocz�tk�w dwuno�nego chodu, poniewa� dane tego nie potwierdzaj� – m�wi geolog Naomi Levin z Uniwersytetu Johnsa Hopkinsa.
W tym samym “Science” White odpar� wraz z kolegami zarzuty. Zdaniem White’a krytycy dobrali pasuj�ce do tezy dane i m.in. zignorowali fakt, �e izotopy z z�b�w Ardi wskazuj� na to, �e �y�a w lesie.
archeowiesci.wordpress.com